Thể thao dưới nước Việt Nam (bao gồm các môn: Bơi, Nhảy cầu, Bơi Nghệ thuật, Bóng nước và Bơi đường dài) đang ngày càng nhận được sự quan tâm của xã hội, đặc biệt là môn Bơi. Những thành tích nổi bật tại SEA Games và các giải quốc tế của các vận động viên như: Nguyễn Thị Ánh Viên, Nguyễn Huy Hoàng, Trần Hưng Nguyên đã thắp lên niềm hy vọng. Đáng chú ý, nhiều tài năng trẻ đã tỏa sáng từ rất sớm, như: Nguyễn Hữu Kim Sơn hay Nguyễn Thị Ánh Viên giành huy chương vàng SEA Games khi mới 14-15 tuổi. Thực tế cho thấy, Bơi Việt Nam thống trị các giải trẻ và nhóm tuổi khu vực Đông Nam Á trong nhiều năm liền, thậm chí có 2 huy chương vàng Olympic trẻ.
Tuy nhiên, bức tranh toàn cảnh vẫn còn những mảng tối. So với các cường quốc châu lục, trình độ vận động viên của Việt Nam còn hạn chế. Dù đã vươn lên vị trí thứ hai tại SEA Games (sau Singapore), khoảng cách về số lượng huy chương vàng vẫn khá lớn. Đáng buồn hơn, thành tích tại các đấu trường lớn như ASIAD và Olympic còn rất khiêm tốn. Nhận thức rõ tiềm năng lớn từ lứa vận động viên trẻ nhưng cũng thấy rõ những rào cản, Hiệp hội Thể thao dưới nước Việt Nam cùng các cơ quan quản lý nhà nước đã và đang nỗ lực tìm lời giải cho bài toán phát triển bền vững.
Những bước đi ban đầu và đột phá
Nhìn lại chặng đường đã qua, không thể phủ nhận những nỗ lực đáng kể nhằm chuyên nghiệp hóa và nâng cao chất lượng đào tạo trẻ.
Cải cách hệ thống thi đấu: Công tác quản lý hồ sơ vận động viên được siết chặt, chấm dứt tình trạng gian lận tuổi, tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh. Việc áp dụng chuẩn luật quốc tế và phương pháp điều hành chuyên nghiệp giúp vận động viên làm quen với môi trường thi đấu đỉnh cao. Đặc biệt, việc đưa các nội dung bơi hỗn hợp và cự ly dài vào thi đấu bắt buộc ở giải nhóm tuổi là bước đi chiến lược, khuyến khích đào tạo toàn diện, tránh chuyên môn hóa quá sớm.
Trẻ hóa đội ngũ huấn luyện: Hiệp hội tích cực khuyến khích các địa phương mạnh dạn sử dụng huấn luyện viên trẻ. Đến nay, phần lớn huấn luyện viên trực tiếp huấn luyện và cả Ban huấn luyện các đội tuyển quốc gia đều có độ tuổi trung bình dưới 35. Sự thay đổi này giúp khắc phục lối huấn luyện theo kinh nghiệm cũ, thúc đẩy huấn luyện viên trẻ tự học hỏi, trao đổi, và chủ động ứng dụng khoa học kỹ thuật. Các lớp bồi dưỡng, hội thảo chuyên môn thường xuyên được tổ chức.
Hợp tác quốc tế và đầu tư trọng điểm: Hiệp hội chủ động tìm kiếm hợp tác với các Trung tâm huấn luyện hàng đầu thế giới. Điển hình là việc đề xuất và được chấp thuận đầu tư cho Nguyễn Thị Ánh Viên tập huấn dài hạn tại Mỹ, tạo nên một “hiện tượng” cho Bơi Việt Nam.
Nâng cao chất lượng tuyển chọn: Việc phối hợp tổ chức các giải không chuyên, giải câu lạc bộ đã mở rộng nguồn tuyển chọn. Sự kết nối tốt giữa huấn luyện viên các tuyến giúp phát hiện sớm tài năng và định hướng đúng đắn ngay từ địa phương. Nhờ đó, thể hình vận động viên trẻ được cải thiện đáng kể, với nhiều vận động viên nam cao trên 1m85 và nữ trên 1m70.
Đào tạo huấn luyện viên bài bản: Nhiều lớp đào tạo đa dạng được phối hợp tổ chức cùng các tổ chức quốc tế, thu hút đông đảo huấn luyện viên tham gia, nâng cao mặt bằng chuyên môn chung.
Thách thức dai dẳng cần vượt qua
Dù có nhiều nỗ lực, thể thao dưới nước Việt Nam vẫn đối mặt không ít tồn tại, kìm hãm sự phát triển hướng tới mục tiêu ASIAD giai đoạn 2026 - 2046.
Tư duy thành tích ngắn hạn: Nhiều đơn vị, địa phương chưa thực sự coi trọng đầu tư dài hạn cho đào tạo trẻ. Áp lực phải có thành tích nhanh chóng dẫn đến việc ép vận động viên tập luyện quá sức, "chín ép", thành tích cao sớm nhưng "tuổi thọ" thể thao ngắn, dễ bị "chai" và sợ tập luyện. Cần thay đổi tư duy sang "phát triển bền vững", tập trung xây dựng nền tảng vững chắc. Bên cạnh đó, việc đào tạo, nâng cao trình độ cho huấn luyện viên, nhất là tuyến ban đầu (cơ sở), chưa được quan tâm đúng mức, dẫn đến chất lượng vận động viên khi chuyển lên đội tuyển trên còn hạn chế.
Hạn chế về cơ sở vật chất, trang thiết bị: Việc đầu tư cơ sở vật chất cho tuyến trẻ chưa được coi trọng. Nhiều nơi bể bơi cũ kỹ, lạc hậu. Thậm chí, cơ sở vật chất sẵn có cũng chưa được sử dụng hiệu quả. Trang thiết bị tập luyện và thi đấu, bao gồm cả quần áo thi đấu đúng chuẩn, còn thiếu thốn, ảnh hưởng đến cả thành tích lẫn tâm lý vận động viên.
Quản lý thiếu hệ thống: Công tác quản lý hồ sơ chuyên môn, số liệu vận động viên chưa được thực hiện tốt, gây mất tính liên tục khi vận động viên chuyển tuyến hoặc đổi huấn luyện viên.
Lỗ hổng về dinh dưỡng và huấn luyện thể lực: Một vấn đề nghiêm trọng là sức bền chung và sức bền chuyên môn của vận động viên còn kém. Nguyên nhân chính được xác định là do dinh dưỡng không đủ, không đúng phương pháp và công tác huấn luyện thể lực chưa được quan tâm đúng mức. Cụ thể, kiến thức về dinh dưỡng thể thao còn hạn chế, chế độ ăn chưa được cá nhân hóa, khó khăn trong tiếp cận thực phẩm chất lượng, thiếu sự phối hợp giữa các bên liên quan. Đồng thời, huấn luyện viên thường quá tập trung vào kỹ thuật mà xem nhẹ thể lực nền tảng, thiếu các chương trình huấn luyện thể lực khoa học, thiếu trang thiết bị hỗ trợ và thiếu huấn luyện viên thể lực chuyên nghiệp. Việc đánh giá thể lực cũng không thường xuyên. Hậu quả là nguy cơ chấn thương cao, tiềm năng phát triển bị giới hạn và tỷ lệ bỏ cuộc tăng.
Mâu thuẫn giữa học văn hóa và tập luyện: Sự phối hợp giữa ngành thể thao và giáo dục chưa tốt khiến vận động viên gặp khó khăn trong việc cân bằng học tập và tập luyện, ảnh hưởng đến cả hai. Cần có chính sách và sự phối hợp để vận động viên được học văn hóa đầy đủ mà vẫn đảm bảo thời gian tập luyện, nghỉ ngơi.
Lộ trình chiến lược giai đoạn 2026-2046
Để khắc phục tồn tại và hiện thực hóa mục tiêu ASIAD, Hiệp hội đề xuất các giải pháp và kiến nghị trọng tâm:
- Tầm nhìn và chiến lược: Xây dựng chiến lược phát triển dài hạn đến 2046, ưu tiên hàng đầu cho đào tạo trẻ. Chuẩn hóa chương trình đào tạo theo từng lứa tuổi, từng môn. Xây dựng lộ trình phát triển chi tiết, khoa học cho từng vận động viên.
- Phát triển nguồn nhân lực: Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng huấn luyện viên, đặc biệt là tuyến cơ sở. Nâng chuẩn huấn luyện viên để tạo động lực tự học. Cải thiện chế độ đãi ngộ, tiền lương để huấn luyện viên “an tâm” với nghề. Thuê chuyên gia nước ngoài giỏi, có mục tiêu rõ ràng và kế hoạch chuyển giao hiệu quả.
- Đầu tư nguồn lực: Ưu tiên đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị hiện đại cho tuyến trẻ, đảm bảo vận động viên trẻ được sử dụng các cơ sở vật chất tốt nhất hiện có. Đảm bảo chế độ dinh dưỡng khoa học, không phân biệt đối xử giữa vận động viên trẻ và vận động viên thành tích cao.
- Ứng dụng khoa học công nghệ: Xây dựng hệ thống quản lý vận động viên bằng công nghệ thông tin (hồ sơ, số liệu,...). Đẩy mạnh nghiên cứu khoa học về dinh dưỡng, huấn luyện thể lực, tâm lý,... và ứng dụng vào thực tiễn.
- Phát triển toàn diện vận động viên: Tăng cường phối hợp với ngành Giáo dục. Chú trọng giáo dục đạo đức, nhân cách và hỗ trợ tâm lý cho vận động viên trẻ. Đổi mới, mở rộng phương pháp tuyển chọn tài năng.
- Truyền thông và chính sách: Nâng cao nhận thức xã hội về tầm quan trọng của đào tạo trẻ. Đề xuất cơ chế, chính sách hỗ trợ vận động viên trẻ. Mở rộng hợp tác quốc tế.
Con đường chinh phục đỉnh cao ASIAD và xa hơn nữa đòi hỏi một chiến lược dài hạn, bài bản, với trọng tâm là công tác đào tạo trẻ. Việc thay đổi tư duy, đầu tư đúng đắn vào con người, cơ sở vật chất, dinh dưỡng, ứng dụng khoa học công nghệ và tạo ra một hệ sinh thái hỗ trợ toàn diện là yếu tố then chốt. Với sự đồng lòng, quyết tâm và hành động cụ thể từ các cấp quản lý, địa phương, huấn luyện viên, vận động viên và toàn xã hội, Thể thao dưới nước Việt Nam hoàn toàn có thể tạo ra những thế hệ vàng, mang vinh quang về cho Tổ quốc trong giai đoạn 2026-2046 và tương lai.
