Năm tiêu chí hoạch định chiến lược về làm dữ liệu quốc gia
Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam nhấn mạnh, từ trước đến nay, khi triển khai các đề án liên quan đến chuyển đổi số, chúng ta có những vướng mắc về cách làm, đặc biệt các văn bản quy phạm pháp luật. Điều này cũng dễ hiểu vì khi chúng ta làm văn bản quy phạm pháp luật chưa lường hết sự thay đổi nhanh chóng của khoa học công nghệ, trong đó có công nghệ thông tin và chuyển đổi số. Và khi chưa có công cụ, để phục vụ cho quản lý nhà nước, các cơ quan soạn thảo văn bản quy phạm pháp luật, với trách nhiệm quản lý nhà nước, phòng ngừa, đưa về mình trách nhiệm trong quản lý. Khi đưa công nghệ thông tin vào, vô hình trung thành ra "vướng".
Lấy ví dụ trong 25 dịch vụ công được đưa ra chi tiết trong Đề án 06, còn 4 dịch vụ chưa thực hiện xong, trong đó có 3 dịch vụ vì liên quan đến các ngành khác nhau; trong đó có một dịch vụ liên quan đến xử phạt vi phạm hành chính giao thông đường bộ bằng camera, hay còn gọi là phạt nguội. “Tất cả đã sẵn sàng nhưng vướng một điều trong luật, muốn phạt nguội được, người bị phạt phải đến trình diện, xác nhận ở cơ quan, đến xác nhận rồi làm trực tuyến làm gì nữa? Dẫn đến tranh luận, vậy chúng ta có dám làm trái quy định trong trường hợp cụ thể của luật, mặc dù chúng ta thấy đúng rồi hay không?”, Phó Thủ tướng nêu.
Phó Thủ tướng khẳng định, những việc này đã được các cơ quan bàn rất trách nhiệm và đối với những vấn đề bức xúc liên quan đến người dân, đã báo cáo Chính phủ và thực hiện triển khai. Những vấn đề có thời gian điều chỉnh một số các văn bản quy phạm pháp luật bài bản, chúng ta tiếp tục củng cố các điều kiện kỹ thuật để sẵn sàng thực hiện khi có điều kiện.
Phó Thủ tướng nêu ví dụ, không chỉ nhất thiết phải sửa luật về xử lý vi phạm hành chính mà có thể sửa thông qua Luật Giao dịch điện tử. Trước đây, Luật Giao dịch điện tử quy định thông điệp dữ liệu có giá trị như văn bản giấy, bây giờ có thể bàn khái niệm không nhất thiết phải đến xác nhận tại chỗ.
Theo Phó Thủ tướng, chúng ta đã trải qua quá trình rất dài trong việc ứng dụng công nghệ thông tin, sau đó là số hóa, chuyển đổi số. Trên thế giới, việc xếp hạng Chính phủ điện tử vẫn trên 3 trụ cột: Hạ tầng; ứng dụng (nay gọi là dịch vụ công trực tuyến); nguồn nhân lực. “10 năm trở lại đây, chúng ta có tiến bộ nhưng năm nay chúng ta đứng thứ 86 trên thế giới, bằng năm 2021, tăng 2 bậc so với năm 2018; qua đó, cần nhìn nhận chúng ta đang ở đâu?”, Phó Thủ tướng nêu, đồng thời nhấn mạnh, một trong những điểm sáng trong những năm gần đây khi đưa Cổng dịch vụ công Quốc gia vào hoạt động với những bước tiến quan trọng.
Trong kỳ họp trước, Phó Thủ tướng báo cáo về việc, chúng ta có khoảng trên 120 nghìn thủ tục hành chính; hiện đã đưa lên Cổng dịch vụ công Quốc gia 6.511 thủ tục hành chính, trong đó khoảng 4.200 dịch vụ công đã được cung cấp dịch vụ trực tuyến, đạt khoảng 64%, trong đó, có những dịch vụ công được nhiều người dùng, có dịch vụ ít người dùng. Phó Thủ tướng cho biết, trước đây có hai luồng quan điểm khác nhau: Chỉ nên chọn dịch vụ công nhiều người dân dùng để làm hoặc làm tất cả để tạo khí thế, “không có cảnh người làm thì làm, người không làm thì bình luận”.
“Điều quan trọng, nếu phát hiện dịch vụ công ít người sử dụng, phải xem lại thủ tục hành chính đó có cần hay không. Bằng cách tiếp cận này, chúng ta đã lên được trên 6.500 thủ tục hành chính. Mỗi năm bớt đi hàng nghìn thủ tục hành chính không cần thiết. Đây là bước rất căn bản”, Phó Thủ tướng nhấn mạnh.
Đối với vấn đề cơ sở dữ liệu các đại biểu Quốc hội đề cập, Phó Thủ tướng khẳng định, dữ liệu vẫn là quan trọng nhất. Tất cả các nước đều có chiến lược về dữ liệu, dù công khai hoặc không. Các nghiên cứu quốc tế cho thấy rằng, để hoạch định ra một chiến lược về làm dữ liệu quốc gia, có 5 điều cần quan tâm và căn cứ vào đó quyết định hướng theo điều nào mạnh hơn.
Cụ thể, đó là: Sự quan tâm của Chính phủ, người dân về động lực cải cách bộ máy hành chính, cụ thể là cải cách dịch vụ công, cụ thể hơn nữa là dịch vụ công trực tuyến, để hạn chế tiếp xúc trực tiếp, hạn chế "tham nhũng vặt", tiết kiệm thời gian và tiền bạc của người dân và doanh nghiệp, thể hiện Chính phủ hoàn toàn minh bạch, có trách nhiệm giải trình - hầu hết các nước đều đặt động lực này là quan trọng nhất. Bên cạnh đó, một số ít các nước đi đầu trong đổi mới tính động lực tính đổi mới, tức là làm dữ liệu để thúc đẩy đổi mới, cụ thể từ dữ liệu đó để đổi mới cung cách quản lý, mô hình quản trị và phương thức phát triển sản xuất của từng ngành, cơ sở. Ngoài ra, đó còn là sự quan tâm hay động lực để bảo mật liên quan đến quốc gia và các tổ chức; động lực để bảo vệ quyền riêng tư của từng người dân; nhu cầu giám sát của nhà nước đối với xu thế, hành vi của các tổ chức và của người dân.
“Tất các nước đều làm, không phải một số nước cần quản lý hành vi của người dân. Với chúng ta, chiến lược phát triển Chính phủ điện tử hay Chiến lược chuyển đổi số đều căn cứ vào 5 tiêu chí này, không thiên về tiêu chí nào, đặc biệt nhấn mạnh động lực cải cách để làm Chính phủ minh bạch và nhấn mạnh yếu tố thứ 2, qua làm dữ liệu, ứng dụng này, chúng ta có các mô hình sản xuất kinh doanh mới".
Chuyển đổi số là cơ hội mới, cần quyết tâm rất lớn của người đứng đầu
Phó Thủ tướng nêu: “Có 3 nhóm là liên quan đến người dân; doanh nghiệp; tài nguyên, quan trọng nhất là đất đai. Đây là 3 nhóm có cơ sở dữ liệu nhiều vô cùng. Tuy nhiên, để cơ sở dữ liệu của các bộ ngành nắm được đầy đủ nguồn lực về con người, cơ sở vật chất thuộc lĩnh vực quản lý, chúng ta phải kiên trì rất nhiều năm và đầu tư rất nhiều”.
Về Đề án 06, Phó Thủ tướng cho biết đây là đề án rất cụ thể liên quan đến người dân được Chính phủ lựa chọn tập trung làm điểm để đạt được những mục tiêu của quá trình chuyển đổi số. Cơ sở dữ liệu dân cư quốc gia được luật định, trực tiếp do Bộ Công an triển khai, có sự chuẩn bị rất lâu, đầu tư bài bản về trang thiết bị, nhân lực, bảo đảm yêu cầu an toàn, an ninh thông tin.
Không dừng lại ở phạm vi là một đề án cơ sở dữ liệu của ngành Công an, đây sẽ là cơ sở dữ liệu liên quan đến hoạt động quản lý nhà nước của tất cả các bộ, ngành, Chính phủ, cả hệ thống chính trị và phục vụ người dân suốt đời. Tuy nhiên, Đề án này khi bắt đầu thực hiện đã bộc lộ ra những vướng mắc, ách tắc, khó khăn cần giải quyết, trước hết là “thông tư tưởng” của các bộ, ngành, các cấp.
Phó Thủ tướng cho biết: "Chưa có đề án nào Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ tập trung chỉ đạo nhiều như vậy và đã có những kết quả ban đầu đúng hướng, hoàn toàn có thể đạt được các mục tiêu nhưng không đơn giản".
Tuy nhiên, theo Phó Thủ tướng, cơ sở dữ liệu của các bộ, ngành, địa phương rất rời rạc, manh mún, ở nhiều bộ phận khác nhau. Chưa kể, các địa phương cũng đang chờ đợi hướng dẫn thực hiện thống nhất từ Trung ương. Bộ Thông tin và Truyền thông đã ban hành những hướng dẫn cơ bản về khung kiến trúc, xây dựng cơ sở dữ liệu, cần tiếp tục vừa làm, vừa điều chỉnh. Bên cạnh đó, các văn bản quy phạm pháp luật có vướng mắc, sắp tới, Chính phủ sẽ trình xin ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội tháo gỡ trên tinh thần "những gì đã rõ, trong lúc chưa sửa được luật thì cho phép áp dụng thí điểm".
Phó Thủ tướng khẳng định: "Chuyển đổi số là cơ hội mới, cần quyết tâm rất lớn của người đứng đầu, trực tiếp chỉ đạo, kiểm soát việc ra đầu bài để giải quyết những bài toán rất cụ thể, có thể làm được những việc tưởng chừng không thể. Vừa qua, việc liên thông dữ liệu sức khỏe của người dân giữa cơ sở y tế với ngành Giao thông, ngành Công an để phục vụ cấp giấy phép lái xe không thể thực hiện nếu cơ sở y tế chưa số hóa. Tuy nhiên, từ thực tế cho thấy các đơn vị đã thực hiện liên thông trước hết kết luận người đó đạt hay không đạt sức khỏe để cấp giấy phép lái xe”.
Đối với người dân, chuyển đổi số là cơ hội rất lớn trong thanh toán điện tử, tiếp cận giáo dục mà sâu xa hơn nữa là nâng cao chất lượng hưởng thụ các giá trị văn hóa, di sản của dân tộc, thông qua hình thức “tham quan trực tuyến các địa điểm du lịch, văn hóa, nghệ thuật… đã được số hóa". Phó Thủ tướng mong muốn các đại biểu Quốc hội, lãnh đạo các địa phương, các ngành cùng chung tay tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực hiện Đề án 06, chuyển đổi số tại địa phương.
Về mạng xã hội, Phó Thủ tướng cho rằng cần tăng cường lượng thông tin chính thống, quan tâm, hỗ trợ để báo chí chính thống phát triển. Các bộ ngành, cơ quan chức năng, doanh nghiệp cần chủ động “đưa thông tin” một cách nhanh nhất, trước hoặc ngay khi xuất hiện thông tin xấu độc.
Bên cạnh việc xử lý vi phạm, Phó Thủ tướng nhấn mạnh cần khuyến khích người dân, các tổ chức, bảo vệ quyền lợi của mình khi bị xâm phạm bởi các tin tức xấu, độc; tăng cường phổ biến tri thức, nâng cao hiểu biết của người dân trước những rủi ro trên mạng xã hội. Các cơ quan quản lý cần phải cảnh báo sớm, tăng cường làm việc, quản lý các nền tảng mạng xã hội xuyên biên giới; khuyến khích, tao điều kiện thiết thực cho các nền tảng, ứng dụng trong nước phát triển.
