Xây dựng phong trào lớn mạnh
Đất nước ta sau chiến tranh có hàng triệu thương binh và di chứng sau cuộc chiến. Hiện nay, cả nước có hơn 7 triệu người khuyết tật để lại không ít khó khăn cho xã hội, cho mỗi gia đình và người thân. Hoạt động thể dục thể thao chính là môi trường tốt đẹp để người khuyết tật Việt Nam có sức khỏe, có nghị lực, có thêm bản lĩnh, tự tin hòa nhập xã hội để khẳng định mình trong cuộc sống, trong bối cảnh đó, tổ chức quản lý Thể thao Người khuyết tật Việt Nam ra đời.
Giai đoạn từ năm 1995-2007 là thời kỳ phong trào thể dục thể thao người khuyết tật trong nước mới bắt đầu hình thành. Thế nhưng, ngay trong lần đầu tiên Hội thi toàn quốc diễn ra tại tỉnh Quảng Trị được tổ chức vào năm 1997 đã thu hút trên 600 vận động viên tham gia.
Kể từ đó, phong trào thể dục thể thao người khuyết tật phát triển mạnh ở nhiều địa phương (45/63) tỉnh thành (theo địa giới hành chính cũ); 33-35 tỉnh thành thường xuyên có vận động viên tham dự Hội thi, Giải toàn quốc, thu hút 1.300 vận động viên tham gia, số người khuyết tật tham gia hoạt động thể dục thể thao trên 25.000 người.
Thực tế cũng cho thấy, chất lượng phong trào vận động người khuyết tật tham gia tập luyện thể dục thể thao năm sau cao hơn năm trước, số lượng câu lạc bộ thể thao người khuyết tật, cơ sở dân lập, trung tâm phục hồi chức năng, trung tâm giáo dục trẻ em thiệt thòi được kiện toàn và chất lượng được nâng cao (490 cơ sở). Số người khuyết tật tập luyện thường xuyên tại câu lạc bộ thể dục thể thao trên 8.000 người/năm (theo thống kê báo cáo của các tỉnh, thành phố), tổng số người tham gia tập luyện thường xuyên trên 30.000 người. Tiêu biểu là các tỉnh, thành phố: Hồ Chí Minh, Hà Nội, Cần Thơ, Đà Nẵng, Quảng Ngãi, Quảng Trị, Thái Nguyên, Khánh Hòa, Lạng Sơn... thu hút trên 2.300 hội viên ở các môn: Bơi, Cử tạ, Điền kinh, Judo khiếm thị, Quần vợt Xe lăn, Bắn cung, Taekwondo, Yoga, Khiêu vũ thể thao, Thể thao điện tử...
Thể thao người khuyết tật trong cộng đồng tại các địa phương như: Thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội, Đà Nẵng với nhiều loại hình hoạt động mang dấu ấn nổi bật, như phong trào tập luyện Khiêu vũ thể thao của người khiếm thị, Yoga, Thể thao điện tử, Thể thao cho người bị chấn thương cột sống... (Câu lạc bộ Chấn thương cột sống Việt Nam có trên 2.000 hội viên, riêng thành phố Hà Nội 300 hội viên).
Các hoạt động phong trào và thể thao cộng đồng đã được nhân rộng trên toàn quốc tác động đến việc nâng cao sức khoẻ của triệu người khuyết tật, giúp họ khắc phục thương tật, hồi phục chức năng, có bản lĩnh vượt qua chính mình, hoà nhập chung với cộng đồng, đem lại những lợi ích to lớn về tinh thần cũng như lợi ích về vật chất cho xã hội.
Bảng vàng thành tích
Trong những năm qua, thể thao người khuyết tật đã đóng góp không nhỏ vào thành tích của Thể thao Việt Nam. Nhiều gương mặt vận động viên người khuyết tật được vinh danh tại các giải đấu thể thao trong nước và quốc tế. Việc luyện tập thể thao không chỉ giúp họ rèn luyện thể lực, nâng cao sức khỏe mà còn để họ cống hiến tài năng, có thêm tự tin, nghị lực để hòa nhập, vươn lên trong cuộc sống. Không chỉ phong trào trong nước được phát triển mà vị thế của Thể thao Người khuyết tật Việt Nam ở đấu trường khu vực, châu lục và thế giới cũng từng bước được khẳng định qua mỗi kỳ Đại hội.
Năm 2001, Việt Nam tham dự Đại hội Thể thao Người khuyết tật Đông Nam Á (ASEAN Para Games) lần đầu tiên với 45 vận động viên, xếp hạng 4. Đến lần thứ hai, Đại hội được tổ chức tại Việt Nam vào năm 2003, Thể thao Người khuyết tật Việt Nam đã nhanh chóng cải thiện thành tích lên vị trí thứ nhì toàn đoàn và tiếp tục duy trì thứ hạng này tại Đại hội lần thứ ba tổ chức tại Manila năm 2005. Kể từ đó, Thể thao Người khuyết tật Việt Nam liên tiếp giành thứ hạng cao tại các kỳ ASEAN Para Games (xếp hạng 3-4).
Vị thế của Thể thao Người khuyết tật Việt Nam không ngừng được khẳng định trên đấu trường châu lục. Tại Đại hội Thể thao Người khuyết tật châu Á (ASIAN Para Games) lần thứ nhất năm 2010 diễn ra ở Quảng Châu (Trung Quốc), Đoàn Việt Nam xếp hạng 11/43 với 3 huy chương vàng, 4 huy chương bạc và 10 huy chương đồng. Đến ASIAN Para Games 2014 tại Incheon (Hàn Quốc), thành tích của Thể thao Người khuyết tật Việt Nam đã được cải thiện lên vị trí 10/45 quốc gia vùng lãnh thổ (9 huy chương vàng, 7 huy chương bạc và 13 huy chương đồng). Tại ASIAN Para Games 2018 ở Indonesia, Đoàn Việt Nam giành 8 huy chương vàng…
Không dừng lại ở đó, Thể thao Người khuyết tật Việt Nam vươn ra đấu trường thế giới để ghi tên mình vào bảng vàng thành tích của một sự kiện thể thao đa môn lớn nhất hành tinh đó là Thế vận hội (Paralympic). Tại Paralympic lần thứ 15 diễn ra tại Rio De Janeiro (Brazil) năm 2016, với sự tham gia của 4.358 vận động viên đến từ 162 quốc gia và vùng lãnh thổ, Đoàn Thể thao Người khuyết tật Việt Nam tham gia thi đấu 3 môn trên tổng số 23 môn thi tại Thế vận hội, đã xuất sắc giành 1 huy chương vàng, 1 huy chương bạc và 2 huy chương đồng, xếp hạng 55/162 quốc gia và vùng lãnh thổ. Tại Paralympic Tokyo 2021, giành 1 huy chương bạc, tại Paralympic Paris (Pháp) năm 2024, đạt 1 huy chương đồng.
Những gương mặt tiêu biểu của Thể thao Người khuyết tật Việt Nam như ở môn Cử tạ: Lê Văn Công, Châu Hoàng Tuyết Loan, Đặng Thị Linh Phượng; Môn Bơi: Nguyễn Thành Trung, Võ Thanh Tùng, Trịnh Thị Bích Như, Lê Tiến Đạt, Đỗ Thanh Hải; Môn Điền kinh: Cao Ngọc Hùng, Nguyễn Thị Hải; Môn cờ Vua: Trần Thị Bích Thủy, Phạm Thị Hương. Chính các vận động viên trở thành hình tượng yêu quý của hàng triệu người dân và người khuyết tật. Họ tạo nên nguồn cảm hứng lan tỏa tới hàng triệu người khuyết tật, thu hút đông đảo vận động viên người khuyết tật đến với thể dục, thể thao với từng loại hình lựa chọn tập luyện thích hợp. Các hoạt động phong trào và thể thao cộng đồng đã được nhân rộng trên toàn quốc tác động đến việc nâng cao sức khoẻ của triệu người khuyết tật, giúp họ khắc phục thương tật, hồi phục chức năng, có bản lĩnh vượt qua chính mình, hoà nhập chung với cộng đồng, đem lại những lợi ích to lớn về tinh thần cũng như lợi ích về vật chất cho xã hội.
Những khó khăn cần khắc phục
Tuy phong trào thể dục thể thao người khuyết tật Việt Nam đã có sự phát triển hơn các thời kỳ trước đây, song việc nhận thức chung của một số tỉnh, thành phố về công tác này đang còn chưa được quan tâm. Nhiều địa phương vẫn coi đây là hoạt động từ thiện, chưa nhận thức rõ lợi ích của thể dục thể thao làm thay đổi cuộc sống của người khuyết tật, góp phần làm ổn định xã hội. Người khuyết tật cũng như người bình thường cũng có những khát vọng sống, ước mong chinh phục đỉnh cao, luôn muốn thể hiện mình "tàn nhưng không phế".
Vận động viên người khuyết tật thể thao thành tích cao ở Việt Nam có tuổi đời trung bình cao so với các vận động viên trong khu vực, châu lục và thế giới bởi chúng ta chưa có nhiều nguồn vận động viên trẻ kế cận. Điều kiện về cơ sở vật chất tập luyện còn nhiều hạn chế, thiếu đồng bộ và chưa mang tính chuyên nghiệp cao. Giai đoạn vừa qua, trong quá trình tập luyện và thi đấu thể thao thành tích cao ở những môn trọng điểm, một số vận động viên gặp chấn thương, chưa điều trị dứt điểm nên ảnh hưởng đến thành tích trong thi đấu.
Đội ngũ huấn luyện viên, cộng tác viên còn thiếu, năng lực tiếp cận với hoạt động của người khuyết tật còn hạn chế. Huấn luyện viên có trình độ huấn luyện nâng cao còn thiếu, chưa đáp ứng được với thực tế. Đội ngũ khám phân loại thương tật còn mỏng, năng lực chuyên môn và kiến thức ngoại ngữ còn hạn chế.
Định hướng phát triển đến năm 2030
Thể thao Người khuyết tật Việt Nam đã đặt ra những mục tiêu và giải pháp nhằm tiếp tục khẳng định vị trí, hướng đến nâng tầm quốc tế vào năm 2030 và xa hơn là hòa chung vào kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.
Giai đoạn 2025-2030, để thúc đẩy mạnh mẽ phong trào, Thể thao Việt Nam đặt mục tiêu 100% các tỉnh, thành phố trong cả nước có câu lạc bộ thể thao dành cho người khuyết tật và có công trình thể dục thể thao bảo đảm điều kiện tiếp cận đối với người khuyết tật; Mở rộng, phổ biến và phát triển từ 15 môn thể thao trở lên gồm: Điền kinh, Bơi, Cử tạ, cờ Vua, Bóng bàn, Cầu lông, Judo khiếm thị, Taekwondo, Bắn cung, Quần vợt xe lăn, Khiêu vũ thể thao, Yoga, Bóng đá người khiếm thị (5 người), Thể thao điện tử, Pickleball, Boccia và Golf công viên… cho người khuyết tật tập luyện, thu hút khoảng 40.000 tham gia. Kiện toàn hệ thống giải vô địch toàn quốc hàng năm với các môn: Cầu lông, Bóng bàn, Cử tạ, Điền kinh, Bơi, cờ Vua, Pickleball… thu hút 1.300 vận động viên trở lên tham gia.
Thể thao Người khuyết tật Việt Nam cũng đặt mục tiêu xây dựng lực lượng kế cận thông qua hệ thống học sinh năng khiếu thể thao tại cấp tỉnh, thành phố, cũng như duy trì 55-60 vận động viên (bổ sung 10-15 vận động viên trẻ), thường xuyên được tập luyện tại các Trung tâm Huấn luyện Thể thao Quốc gia và các địa phương để sẵn sàng tham gia các giải quốc tế.
Tại đấu trường khu vực, châu lục và thế giới, Thể thao Người khuyết tật Việt Nam đặt ra những mục tiêu: Tốp 4 tại Đại hội Thể thao Đông Nam Á lần thứ 13 diễn ra ở Thái Lan cuối năm 2025; Có huy chương vàng tại Đại hội Thể thao châu Á tổ chức ở Nhật Bản năm 2026; Phấn đấu có từ 7-10 vận động viên đạt chuẩn tham dự Paralympic Los Angeles (Hoa Kỳ) năm 2028 ở 3 môn trọng điểm: Điền kinh, Bơi và Cử tạ và đặt mục tiêu có huy chương.
Từ thực tế nêu trên, thời gian tới, Thể thao Người khuyết tật Việt Nam sẽ tập trung nâng cao hiệu quả công tác truyền thông trong cộng đồng xã hội về tác dụng, lợi ích của luyện tập thể dục thể thao đối với việc nâng cao thể lực, sức khỏe, giúp người khuyết tật hòa nhập cộng đồng và tạo điều kiện cho họ có bản lĩnh vươn lên làm chủ trong cuộc sống; Phối hợp chặt chẽ với Bộ Giáo dục và Đào tạo, các tổ chức Hội, Liên đoàn, Hiệp hội Thể thao Quốc gia nhằm phát triển phong trào; Các câu lạc bộ cơ sở, tổ chức thi đấu, tạo sân chơi thể thao trong cộng đồng. Bên cạnh đó, việc huy động nguồn lực xã hội, phát huy vai trò của công tác xã hội hóa để hỗ trợ, đồng hành các sự kiện thể thao của người khuyết tật; Hỗ trợ vận động viên người khuyết tật khi giải nghệ thi đấu có nghề nghiệp ổn định là một trong những nội dung được Ủy ban Paralympic Việt Nam chú trọng, sao cho thể thao thực sự trở thành cầu nối giúp người khuyết tật chủ động hòa nhập cộng đồng và tạo điều kiện cho họ có bản lĩnh vươn lên làm chủ cuộc sống.
