Góp ý về những vấn đề chung của dự thảo luật, đại biểu Trình Lam Sinh (Đoàn ĐBQH tỉnh An Giang) cho biết, dự thảo Luật Di sản văn hóa (sửa đổi) được xây dựng trên cơ sở kế thừa luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Di sản văn hóa năm 2009 và các văn bản quy phạm pháp luật, nên giữ được sự ổn định cho hoạt động bảo vệ phát huy các giá trị di sản của văn hóa. Dự thảo luật cũng quy định những vấn đề mới về bộ máy quản lý di tích, di sản, xây dựng cơ sở dữ liệu về di sản văn hóa, hợp tác công tư… đồng thời, thể chế hóa những nội dung cơ bản trong các công ước quốc tế về di sản văn hóa mà Việt Nam tham gia.
Tuy nhiên, đại biểu cho rằng, thời gian vừa qua, các quy định hướng dẫn thi hành Luật Di sản văn hóa vẫn còn thiếu, chưa cụ thể ở một số lĩnh vực như: điều kiện thành lập bảo tàng, định mức chi trong hoạt động chuyên môn thuộc lĩnh vực di sản văn hóa, định mức kiểm kê di sản, định mức xây dựng hồ sơ di tích, hồ sơ di sản văn hóa phi vật thể, định mức thuê chuyên gia, nghệ nhân tham gia nghiên cứu và biểu diễn…
Bên cạnh đó, kinh phí dành cho hoạt động bảo tồn, tu bổ, phục hồi, truyền dạy cũng còn hạn chế; còn khó khăn trong xử lý giữa bảo tồn và nhu cầu phát triển du lịch; chưa có cơ chế chính sách để khuyến khích doanh nghiệp đầu tư bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể…
Những hạn chế trên đã làm cho các địa phương gặp một số khó khăn, vướng mắc trong quản lý và hoạt động chuyên môn. Do đó, đại biểu đề xuất cơ quan soạn thảo, cơ quan thẩm tra quan tâm bổ sung trong dự thảo luật; đồng thời sửa đổi, bổ sung và ban hành mới các quy định hướng dẫn ngay sau khi luật được thông qua, nhằm giúp cho hoạt động quản lý và hoạt động chuyên môn kịp thời đáp ứng các yêu cầu xây dựng văn hóa trở thành nền tảng để phát triển kinh tế, phát triển con người và xã hội Việt Nam trong giai đoạn mới.
Về một số nội dung cụ thể, đại biểu cho biết, tại khoản 1 Điều 1 về phạm vi điều chỉnh, đề xuất ban soạn thảo điều chỉnh cụm từ “các loại hình sở hữu” thành “các hình thức sở hữu” cho phù hợp với quy định của Hiến pháp, Bộ luật Dân sự và các văn bản có liên quan.
Tại khoản 5 Điều 4 về sở hữu di sản văn hóa, đại biểu đề xuất bỏ cụm từ “hình sự” trước cụm từ “và quy định khác của pháp luật có liên quan” bởi việc xác định đăng ký và giải quyết tranh chấp mà thực hiện theo Bộ luật Hình sự là chưa phù hợp. Nếu giữ cụm từ “hình sự”, đại biểu đề xuất bổ sung thêm cụm từ “xử lý vi phạm” sau cụm từ “giải quyết tranh chấp”...
Cần quy định riêng về mô hình quản lý đối với di sản đô thị
Để hoàn thiện dự thảo Luật Di sản văn hóa (sửa đổi), đại biểu Dương Văn Phước (Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Nam) cho biết, tại khoản 2 Điều 3 quy định: Di sản văn hóa vật thể là sản phẩm vật chất có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học, bao gồm di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh, di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia. Tuy nhiên đại biểu cho rằng quy định về di sản văn hóa vật thể, bao gồm cả di sản văn hóa, thiên nhiên thế giới và di sản văn hóa, thiên nhiên thế giới do UNESCO công nhận. Các di sản này không chỉ phải đáp ứng tiêu chí trong dự thảo luật, mà còn phải đáp ứng các tiêu chí của UNESCO. Do đó đại biểu đề nghị cần có quy định riêng về cơ chế riêng để quản lý.
Theo đại biểu Dương Văn Phước, đô thị cổ Hội An có đặc thù khác biệt so với hầu hết các di tích khác ở Việt Nam. Đây là "bảo tàng sống", có hàng ngàn người dân sinh sống và gắn với quản lý hành chính của 4 phường thuộc thành phố Hội An. Việc quản lý di tích ở Hội An không chỉ theo Luật Di sản văn hóa, mà còn chịu tác động của nhiều luật khác như Bộ luật Hình sự, Luật Dân sự, Luật Lao động, Luật Tổ chức chính quyền địa phương… Đây là quần thể di tích kiến trúc nghệ thuật với số lượng lớn và đa dạng về loại hình, do đó đại biểu đề nghị cần có cơ chế quản lý riêng.
Về dự án đầu tư xây dựng, sửa chữa, cải tạo nhà ở riêng lẻ, đại biểu cho rằng Dự thảo luật quy định việc sửa đổi, cải tạo, xây dựng nhà ở riêng lẻ trong khu vực bảo vệ di tích phải thực hiện theo quy định về quy hoạch, bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích. Tuy nhiên, các quy định này chỉ áp dụng cho dự án do Nhà nước làm chủ đầu tư, chưa có quy định cụ thể cho nhà ở riêng lẻ của người dân. Việc đưa nhà ở của người dân vào quy hoạch và thực hiện các thủ tục lập dự án sẽ gây nhiều khó khăn, tốn nhiều thời gian và kinh phí, có thể dẫn đến phản ứng tiêu cực của chủ di tích.
Đại biểu Dương Văn Phước đề nghị cần có quy định cụ thể về dự án đầu tư xây dựng, sửa chữa, cải tạo nhà ở riêng lẻ trong khu vực bảo vệ di tích.
Đảm bảo thống nhất với Luật Đất đai, Luật Xây dựng
Tham gia đóng góp ý kiến tại phiên họp, đại biểu Nguyễn Thị Sửu (Đoàn ĐBQH tỉnh Thừa Thiên Huế) cho biết, về hoạt động phát huy giá trị di tích, khoản 4 Điều 26 chỉ quy định về việc tổ chức hoặc liên kết tổ chức hoạt động du lịch, dịch vụ phục vụ công chúng tham quan, nghiên cứu, học tập tại di tích. Theo đại biểu, quy định như vậy là chưa đầy đủ, vì hoạt động này cần có sự tham gia của một số thành phần kinh tế với nhiều hình thức khác như hợp tác công tư, liên doanh liên kết.
Đại biểu đề nghị bổ sung vào khoản 4 Điều 26 của dự thảo Luật nội dung về liên kết hợp tác hoặc hợp tác công tư đối với hoạt động du lịch, dịch vụ phục vụ công chúng tham quan, nghiên cứu, học tập tại di tích.
Đối với khu vực bảo vệ di tích, nguyên tắc xác định và cắm mốc giới các khu vực bảo vệ di tích, điều chỉnh khu vực bảo vệ di tích, di sản thế giới, đại biểu nhận định, một điểm mới trong dự thảo luật lần này là có quy định về cải tạo, sửa chữa, xây dựng công trình nhà ở riêng lẻ trong khu vực bảo vệ I và II, nhất là với khu vực II. Thực tế, các hoạt động kinh tế xã hội trong khu vực này rất khó khăn, do sau khi khoanh vùng khu vực bảo vệ II di tích trên bản đồ địa chính theo Luật Di sản văn hóa, thì bắt buộc trong quy hoạch sử dụng đất ghi chức năng sử dụng là đất di tích, nên khi triển khai, quy hoạch chi tiết xây dựng cũng sẽ thể hiện là đất di tích. Vì thế, các hoạt động sửa chữa, cải tạo, xây dựng, sửa chữa nhà cửa trở nên rất khó khăn, chưa kể đến việc xác lập các quyền thừa kế, chuyển nhượng, sở hữu, triển khai các dự án phát triển kinh tế, xã hội... Đại biểu đề nghị khắc phục triệt để tình trạng trên, tạo sự thống nhất giữa Luật Di sản văn hóa với Luật Đất đai, Luật Xây dựng, thể hiện rõ quy định về chức năng sử dụng, khoanh vùng bảo vệ đối với khu vực bảo vệ II.
Về đưa thêm, di dời, thay đổi hiện vật trong di tích, đại biểu Nguyễn Thị Sửu cho biết, hiện Trung tâm Bảo tồn di tích cố đô đang quản lý nhiều di tích, trong đó riêng quần thể di tích Cố đô Huế được công nhận là Di sản văn hóa thế giới đã gồm 13 điểm độc lập. Việc luân phiên trưng bày hiện vật tại các điểm di tích nhằm phát huy giá trị là hoạt động thường xuyên, nếu thực hiện theo những quy định tại Điều 31 trong dự thảo Luật thì sẽ rất khó khăn. Đại biểu đề nghị cơ quan soạn thảo bổ sung quy định rõ ràng hơn đối với việc di dời, thay đổi hiện vật đối với từng di tích độc lập và với cả quần thể di tích.
Ngoài ra, về thăm dò, khai quật khảo cổ, đại biểu cho biết, khoản 7 Điều 39 của dự thảo Luật quy định, người chủ trì thăm dò, khai quật khảo cổ phải đáp ứng các điều kiện sau đây: Có trình độ đại học trở lên ngành khảo cổ học; Có ít nhất 05 năm trực tiếp làm công tác khảo cổ; Được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đồng ý chủ trì thăm dò, khai quật khảo cổ trên cơ sở đề nghị của cơ quan, tổ chức. Theo đại biểu, quy định về trình độ đại học sẽ làm giới hạn số người thăm dò, khai quật do chuyên ngành khảo cổ có rất ít người theo học. Đại biểu đề nghị nghiên cứu bổ sung quy định phù hợp hơn, mở rộng thành có trình độ trong các chuyên ngành khác có liên quan đến khảo cổ học để đảm bảo tính khả thi.
Dự thảo Luật Di sản văn hóa (sửa đổi) là bước tiến quan trọng trong nâng cao hiệu quả quản lý, bảo vệ và phát huy di sản văn hóa
Tham gia phát biểu tại Hội trường, đại biểu Thạch Phước Bình (Đoàn ĐBQH tỉnh Trà Vinh) đánh giá dự thảo Luật Di sản văn hóa (sửa đổi) là bước tiến quan trọng trong nâng cao hiệu quả quản lý, bảo vệ và phát huy di sản văn hóa của nước ta.
Góp ý cụ thể vào một số nội dung của dự thảo Luật, đại biểu cho rằng dự thảo Luật đã đưa ra các khái niệm cụ thể về di sản văn hóa phi vật thể và vật thể. Tuy nhiên, để đảm bảo tính bao quát, đề nghị làm rõ khái niệm “di sản văn hóa phi vật thể có nguy cơ mai một, thất truyền”; nguy cơ mai một cần được quy định cụ thể hơn, chẳng hạn như số lượng nghệ nhân giảm mạnh, không gian văn hóa liên quan bị xâm phạm hoặc biến mất… để tạo cơ sở vững chắc cho việc áp dụng các biện pháp bảo vệ khẩn cấp.
Về quyền và trách nhiệm của cộng đồng đối với di sản văn hóa, dự thảo Luật đã quy định rõ vấn đề này tại Điều 5. Tuy nhiên cần bổ sung các biện pháp hỗ trợ cộng đồng; đặc biệt là ở các vùng dân tộc thiểu số, miền núi, hải đảo, nơi có nhiều di sản văn hóa có nguy cơ bị mai một, thất truyền. Cộng đồng cần được hỗ trợ kinh phí, cơ sở vật chất và được tham gia vào các chương trình đào tạo nâng cao năng lực bảo vệ di sản.
Về trách nhiệm của nhà nước trong bảo vệ di sản văn hóa, dự thảo Luật đã thể hiện rõ vai trò, trách nhiệm chủ đạo của nhà nước trong việc bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa tại Điều 7. Tuy nhiên, đề nghị cần làm rõ hơn trách nhiệm của nhà nước về quản lý nguồn lực tài chính cho các hoạt động bảo vệ di sản. Theo đó, cần có quy định rõ ràng về việc phân bổ ngân sách và huy động các nguồn lực xã hội từ các tổ chức phi chính phủ, tư nhân và cộng đồng để tăng cường nguồn lực cho công tác này.
Đồng thời, về cơ chế bảo vệ di sản văn hóa quốc tế, dự Luật cần quy định rõ ràng hơn về trách nhiệm của các cơ quan chuyên môn trong việc phối hợp với cộng đồng, chủ thể để lập hồ sơ khoa học; ngoài ra cần có cơ chế hợp tác với các tổ chức quốc tế để bảo vệ và phát huy các di sản đã được ghi danh.
Giải quyết hài hòa về nhiệm vụ bảo vệ di sản và khai thác di sản để phát triển kinh tế xã hội
Thay mặt cơ quan thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục Nguyễn Đắc Vinh đánh giá cao ý kiến của các ĐBQH đóng góp vào dự thảo Luật Di sản văn hóa (sửa đổi). Cơ quan soạn thảo và thẩm tra sẽ tiếp thu các ý kiến tối đa các ý kiến đóng góp vào dự án Luật...
Về vấn đề bản sao, dự thảo Luật đã quy định, bản sao chỉ được làm khi cơ quan có thẩm quyền cho phép và cấm làm giả. Bản sao khác với sản phẩm phái sinh, là bản gần giống như di sản nhưng không giống hệt di sản và hiện nay, chúng ta không cấm. Do đó, việc này không ảnh hưởng đến việc kinh doanh của người dân cũng như các tổ chức.
Về khu vực bảo vệ, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục Nguyễn Đắc Vinh cho biết, vấn đề này cũng nhận được nhiều ý kiến của các ĐBQH. Ủy ban sẽ cố gắng cùng với cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu để giải quyết hài hòa về nhiệm vụ bảo vệ di sản, bảo đảm cuộc sống cho người dân và khai thác di sản để phát triển kinh tế xã hội.
Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục Nguyễn Đắc Vinh cũng mong muốn nhận được sự thống nhất quan điểm là di sản phải được bảo vệ chặt chẽ chứ không thể nói việc đã xác định di sản, khu vực bảo vệ nhưng lại ưu tiên những việc khác hơn là bảo vệ di sản...
Nghiên cứu tiếp thu tối đa và hoàn thiện dự thảo luật với trách nhiệm cao nhất
Phát biểu kết luận, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh cho biết, đã có 17 ý kiến đại biểu phát biểu, 1 đại biểu tranh luận, đại diện cơ quan thẩm tra đã phát biểu làm rõ một số nội dung đại biểu nêu. Về cơ bản, các đại biểu Quốc hội đánh giá cao và thống nhất với báo cáo tiếp thu, giải trình của Ủy ban Thường vụ Quốc hội và nhiều nội dung của dự thảo luật. Đồng thời cũng góp nhiều ý kiến vừa đề cập đến vấn đề tổng thể, vừa góp ý trực tiếp vào các điều khoản, điểm cụ thể và kỹ thuật soạn thảo văn bản để đảm bảo tính thống nhất đồng bộ, khả thi, phát huy hiệu, lực hiệu quả khi luật được thông qua, nhằm mục tiêu bảo vệ, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa.
Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh nêu rõ, đây là một dự án luật có phạm vi liên quan rất rộng đến các đạo luật khác và hiện nay Chính phủ đang trình Quốc hội một luật sửa bốn luật liên quan đến lĩnh vực đầu tư và một luật sửa bảy luật liên quan đến lĩnh vực tài chính, ngân sách. Trong dự thảo Luật Di sản văn hóa (sửa đổi) có rất nhiều nội dung liên quan đến trách nhiệm huy động, quản lý các nguồn lực về tài chính phục vụ cho bảo vệ, bảo tồn phát huy di sản; cũng như sử dụng, khai thác di tích, di sản văn hóa mà các đại biểu đã phát biểu. Vì vậy, Phó Chủ tịch Quốc hội đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo và cơ quan chủ trì thẩm tra nghiên cứu, cập nhật kịp thời những nội dung có liên quan của các dự thảo luật đang trong quá trình đề xuất sửa đổi, để kịp thời đồng bộ, thống nhất khả thi trong dự án luật này.
Ủy ban Văn hóa, Giáo dục phối hợp chặt chẽ với cơ quan chủ trì soạn thảo, các cơ quan có liên quan nghiên cứu tiếp thu tối đa và hoàn thiện dự thảo luật với trách nhiệm cao nhất, báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội.
