Đến các buôn làng của tỉnh Lâm Đồng vào những dịp lễ hội, Ngày hội Văn hóa, Ngày hội Đại đoàn kết hay Lễ hội Mừng lúa mới, Cầu mùa, Cầu mưa, không khó để bắt gặp hình ảnh người Mạ, K’ho, Churu, Êđê, M’nông, Raglai hào hứng chơi đẩy gậy, giã gạo, lấy nước bằng bầu, leo cột, đi cà kheo. Người Dao, H’mông, Thái, Tày, Nùng di cư từ miền núi phía Bắc lại mang đến sắc thái riêng của trò chơi ném còn, lày cỏ, đánh cù quay… tạo nên bức tranh văn hóa phong phú, đầy màu sắc.
Nếu môn thể thao đẩy gậy, leo cột dành cho các chàng trai thể hiện sức mạnh, sức bền, ý chí, dẻo dai thì trò chơi giã gạo lại phô diễn vẻ đẹp, sự đảm đang của các sơn nữ, các bà, các mẹ. Từng nhịp chày giơ lên, hạ xuống, vừa gợi nhớ thời chưa có máy xay xát, vừa thể hiện sự tỉ mỉ của người phụ nữ chuẩn bị bữa ăn cho cả gia đình.
Giã mạnh tay, gạo sẽ bể, giã nhẹ tay thì hạt thóc khó tróc vỏ, gạo lâu trắng. Phải khéo léo điều chỉnh lực vừa đủ để vừa giã nhanh, gạo vừa trắng, còn nguyên hạt, không nát. Hình ảnh sàng sảy với những cối, chày, mẹt, dần, sàng cũng tạo nên một bức tranh đẹp. Kết thúc cuộc chơi, không khí cân đo đong đếm diễn ra sôi nổi trong niềm vui.
Có thể nói, các trò chơi dân gian của đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng vốn là những hoạt động vui chơi giải trí bắt nguồn từ lịch sử, mô phỏng lao động sản xuất và sinh hoạt đời sống vật chất, tinh thần. Chúng được cộng đồng sáng tạo và lưu truyền qua nhiều thế hệ. Đa phần trò chơi hướng đến sự gắn kết cộng đồng; vui là chính, thắng thua chỉ là phụ.
Đến nay, nhiều trò chơi đã được nâng lên thành môn thể thao dân tộc, nằm trong danh sách các môn thi đấu trong những giải thể thao, các kỳ Đại hội Thể dục, thể thao từ cơ sở tới cấp tỉnh như: đẩy gậy, bắn cung, bắn nỏ, kéo co, đua thuyền… thu hút đông đảo vận động viên tham gia, đặc biệt là vào dịp mùa Xuân năm mới.
Ông Nguyễn Văn Lộc - Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lâm Đồng - cho biết, nhiều năm qua, tỉnh Lâm Đồng đã triển khai nhiều chương trình nhằm bảo tồn trò chơi dân gian, qua đó khơi dậy tinh thần dân tộc và tình đoàn kết trong cộng đồng.
Chiến lược phát triển thể dục, thể thao Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn 2045 đang được ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch Lâm Đồng triển khai, tạo động lực để các trò chơi dân gian phát triển thành môn thể thao dân tộc, đóng góp vào mục tiêu nâng cao thể lực, tầm vóc người Việt. Sở đã chủ động lồng ghép dự án 6 “Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch” với nhiệm vụ trọng tâm của Ngành. Bên cạnh bảo tồn các nghi lễ, tập tục, di sản văn hóa trong ăn - mặc - ở, tỉnh ưu tiên gìn giữ các trò chơi dân gian có nguy cơ mai một.
Hằng năm, Ngày hội Văn hóa, thể thao vùng đồng bào dân tộc thiểu số được tổ chức với nhiều nội dung phong phú như: thi hát dân ca, trình diễn trang phục, diễn tấu cồng chiêng, thi nấu ăn với các món ẩm thực truyền thống và không thể thiếu trò chơi dân gian.
Mỗi trò chơi đều có quy định, thể lệ rõ ràng, trọng tài công tâm, cách thức tổ chức nghiêm túc, chuyên nghiệp, tạo nên không khí thi đua náo nức, hào hứng. Các xã trong tỉnh cũng tổ chức ngày hội theo mô hình tương tự, chọn đội thi tiêu biểu tham gia cấp tỉnh, từ đó những trò chơi dân gian, những môn thể thao dân tộc không ngừng được phát huy.
Thời gian tới, để nâng cao hiệu quả bảo tồn các trò chơi dân gian, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Lâm Đồng sẽ tiếp tục thực hiện Dự án 6; hỗ trợ xây dựng câu lạc bộ sinh hoạt văn hóa dân gian tại các buôn làng; tổ chức ngày hội văn hóa và các giải thi đấu truyền thống. Ngành cũng sẽ tập huấn nghiệp vụ cho trọng tài, huấn luyện viên nhằm đưa phong trào tập luyện vào quy mô bài bản; đồng thời, đầu tư thiết chế văn hóa - thể thao để tạo không gian duy trì và phát triển các trò chơi dân gian. Việc duy trì tổ chức Ngày hội Văn hóa, thể thao vùng đồng bào dân tộc thiểu số hằng năm góp phần đưa các trò chơi dân gian hòa vào nhịp sống hiện đại, trở thành hoạt động gắn kết cộng đồng và rèn luyện sức khỏe.
