Đồng chí Nguyễn Trọng Nghĩa, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương đã nhấn mạnh nội dung trên tại Hội thảo Văn hóa 2022 với chủ đề "Thể chế, chính sách và nguồn lực cho phát triển văn hóa" được tổ chức tại Bắc Ninh, ngày 17/12.
Không ngừng phát triển các chủ trương, đường lối xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam
Ngay từ Cương lĩnh chính trị đầu tiên của Đảng năm 1930, vấn đề phải phát triển văn hóa của dân tộc đã được đề cập và đến năm 1943, trong hoàn cảnh chưa giành được chính quyền, Đảng ta đã thông qua Đề cương về văn hóa Việt Nam, trong đó xác định ba mặt trận quan trọng của cách mạng nước ta là: Chính trị, kinh tế và văn hóa; chủ trương phát triển nền văn hóa Việt Nam với các đặc trưng: Dân tộc-khoa học-đại chúng.
Tại Văn kiện Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa VIII khẳng định: "Văn hóa Việt Nam là thành quả hàng nghìn năm lao động sáng tạo, đấu tranh kiên cường dựng nước và giữ nước của cộng đồng các dân tộc Việt Nam, là kết quả giao lưu và tiếp thu tinh hoa của nhiều nền văn minh thế giới để không ngừng hoàn thiện mình. Văn hóa Việt Nam đã hun đúc nên tâm hồn, khí phách, bản lĩnh Việt Nam, làm rạng rỡ lịch sử vẻ vang của dân tộc".
Đảng ta chủ trương tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với văn hóa, bảo đảm định hướng chính trị, tư tưởng, không buông lỏng, đồng thời tôn trọng, phát huy quyền tự do sáng tạo cá nhân; nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước với văn hóa; mở rộng, tăng cường nguồn lực và đầu tư phát triển văn hóa một cách toàn diện, nhưng có trọng tâm, trọng điểm; chú trọng xây dựng đội ngũ cán bộ làm công tác văn hóa đáp ứng tốt yêu cầu nhiệm vụ.
Tổng kết 15 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII, tại Hội nghị Trung ương 9, Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI đã ban hành Nghị quyết số 33-NQ/TW, ngày 09/6/2014 về Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước.
Đảng nêu rõ: "Xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam phát triển toàn diện, hướng đến chân-thiện-mỹ, thấm nhuần tinh thần dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học. Văn hóa thực sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc của xã hội, là sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự phát triển bền vững và bảo vệ vững chắc Tổ quốc vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh" . "Văn hóa phải được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội".
Đảng cũng xác định, phát triển nhanh và bền vững đất nước dựa chủ yếu vào việc: "Phát huy tối đa nhân tố con người, coi con người là trung tâm, chủ thể, nguồn lực quan trọng nhất và mục tiêu của sự phát triển; lấy giá trị văn hóa, con người Việt Nam là nền tảng, sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự phát triển bền vững". Vì vậy, xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, gắn kết chặt chẽ, hài hòa giữa giá trị truyền thống và giá trị hiện đại là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu.
Tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng ( ngày 24/11/2021), đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nêu rõ: "Xây dựng con người Việt Nam thời kỳ đổi mới, phát triển, hội nhập với những giá trị chuẩn mực phù hợp, gắn với giữ gìn, phát huy giá trị gia đình Việt Nam, hệ giá trị văn hoá, giá trị của quốc gia-dân tộc; kết hợp nhuần nhuyễn những giá trị truyền thống với giá trị thời đại: Yêu nước, đoàn kết, tự cường, nghĩa tình, trung thực, trách nhiệm, kỷ cương, sáng tạo"
Có thể nói, chủ trương, đường lối của Đảng về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam vừa nhất quán, kiên định, vừa từng bước bổ sung, phát triển và ngày càng hoàn thiện, sâu sắc hơn, góp phần quan trọng trong việc Đảng lãnh đạo mọi thắng lợi của cách mạng Việt Nam.
Văn hóa đã đạt được những thành tựu quan trọng
Thời kỳ trước Đổi mới, việc triển khai thực hiện các quan điểm, đường lối văn hóa, văn nghệ của Đảng đã đạt được những kết quả quan trọng. Nền văn hóa dân chủ mới-văn hóa cứu quốc đã bước đầu được hình thành, đạt nhiều thành tựu trong kháng chiến và kiến quốc. Những tàn tích của nền văn hóa nô dịch dưới chế độ thực dân, những hủ tục lạc hậu, lỗi thời trong di sản văn hóa phong kiến dần được xóa bỏ, bước đầu xây dựng nền văn hóa dân chủ mới với tính chất dân tộc, khoa học, đại chúng.
Hàng triệu đồng bào mù chữ đã biết đọc, biết viết. Hệ thống giáo dục được chăm lo, phát triển, từng bước cải cách phương pháp dạy học, thực hành rộng rãi đời sống mới. Các phong trào thể hiện truyền thống tương thân tương ái của dân tộc như "Hũ gạo cứu đói", "Lá lành đùm lá rách", "Tuần lễ vàng",… được phát động và triển khai rộng rãi. Các phong trào thực hiện nếp sống văn minh được quan tâm thực hiện, góp phần bài trừ các tệ nạn xã hội.
Mạng lưới các tổ chức văn hóa, văn nghệ phát triển rộng rãi. Các cơ sở xuất bản được duy trì, cải tổ và phát triển, xuất hiện hàng trăm tờ báo ở khắp các địa phương trong cả nước, đóng góp tích cực cho công tác tuyên truyền.
Nền văn học, nghệ thuật cách mạng Việt Nam được hình thành và phát triển, từng bước chuyển sang một giai đoạn mới, với phương pháp sáng tác hiện thực xã hội chủ nghĩa; xuất hiện nhiều tác phẩm văn học, nghệ thuật có giá trị cao về tư tưởng và nghệ thuật trên các loại hình, cùng nhiều thể loại phong phú, có giá trị tuyên truyền, giáo dục, cổ vũ, động viên các tầng lớp nhân dân hăng hái thi đua yêu nước, góp phần xây dựng cuộc sống mới, con người mới xã hội chủ nghĩa.
Sau hơn 35 năm Đổi mới, các chủ trương, đường lối của Đảng về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đã được cụ thể hóa trong các chính sách, pháp luật của Nhà nước, được ghi rõ trong Hiến pháp. Việc triển khai thực hiện trong thực tiễn cũng đã đạt được nhiều kết quả tích cực.
Những tiến bộ trong giáo dục, đào tạo, khoa học, công nghệ; sự khởi sắc trong hoạt động văn hóa, văn học, nghệ thuật, truyền thông đại chúng, bảo tồn, phát huy các di sản văn hóa; sự phát triển của phong trào xây dựng đời sống văn hóa và sự tăng cường các thiết chế văn hóa cơ sở,… làm cho đời sống tinh thần của con người, xã hội phong phú, đa dạng hơn, mức hưởng thụ văn hóa của nhân dân từng bước được cải thiện.
Những nhân tố mới, giá trị mới của văn hóa, con người Việt Nam thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế từng bước được định hình trong đời sống. Quyền tự do sáng tạo, quảng bá văn hóa, văn học, nghệ thuật được tôn trọng; quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo và sinh hoạt tâm linh của nhân dân được quan tâm.
Nhiều giá trị văn hóa truyền thống của cộng đồng các dân tộc được phát huy, đồng thời đã xuất hiện những giá trị văn hóa mới. Nguồn lực của Nhà nước, của xã hội đầu tư cho văn hóa được nâng lên; hệ thống thiết chế văn hóa từ Trung ương đến cơ sở được xây dựng, từng bước hoàn thiện và phát huy tác dụng.
Hoạt động giao lưu, hợp tác quốc tế về văn hóa không ngừng được mở rộng, góp phần làm phong phú hơn đời sống văn hóa trong nước và quảng bá hình ảnh đất nước, con người Việt Nam ra thế giới…
Văn hóa vẫn chưa được coi trọng đúng mức so với những lĩnh vực khác
Theo đồng chí Nguyễn Trọng Nghĩa, so với những thành tựu đạt được về chính trị, kinh tế, xã hội, quốc phòng, an ninh, đối ngoại, thành tựu phát triển văn hóa, xây dựng con người thời gian qua còn chưa tương xứng. Những hạn chế, yếu kém trong lĩnh vực xây dựng văn hóa, con người đã được Đảng chỉ rõ từ lâu, nhưng chậm được khắc phục.
Những năm gần đây, đạo đức trong xã hội có chiều hướng xuống cấp đáng lo ngại. Hiện tượng phai nhạt lý tưởng, lối sống thực dụng, vị kỷ, vô cảm; sự vô trách nhiệm, thiếu kỷ luật trong lao động, hoạt động công vụ; một số biểu hiện, xu hướng lệch lạc trong sáng tác, trình diễn, cảm thụ văn học, nghệ thuật,… chưa được khắc phục.
Môi trường văn hóa bị ô nhiễm và có những diễn biến phức tạp. Những tệ nạn, tiêu cực trong hoạt động, quản lý văn hóa chậm được ngăn chặn, đẩy lùi, tác động xấu đến quá trình phát triển văn hóa, xây dựng đạo đức, nhân cách, lối sống của con người Việt Nam.
Chất lượng sáng tạo các giá trị văn hóa mới còn nhiều hạn chế, ít các công trình, tác phẩm có giá trị tư tưởng, nghệ thuật, khoa học cao. Hoạt động văn học, nghệ thuật, báo chí, xuất bản chưa gắn bó thường xuyên, chặt chẽ, chưa phục vụ tích cực yêu cầu phát triển văn hóa, xây dựng con người.
Xu hướng "thương mại hóa", "bệnh thành tích", chạy theo bề nổi… chưa được khắc phục; vẫn còn những hoạt động, những sản phẩm kém chất lượng, "phản văn hóa". Hiệu quả hội nhập quốc tế về văn hóa còn một số mặt bất cập.
Việc tiếp thu, quảng bá sản phẩm văn hóa nước ngoài thiếu tính chiến lược và hệ thống, có nơi, có lúc còn thiếu chặt chẽ, thiếu chọn lọc, chưa được thẩm định một cách khoa học, gây ảnh hưởng tiêu cực đối với một bộ phận công chúng, nhất là giới trẻ. Lãnh đạo, quản lý văn hóa còn nhiều mặt hạn chế, chưa theo kịp sự phát triển.
Việc thể chế hóa các chủ trương, quan điểm của Đảng thành luật và các cơ chế, chính sách cụ thể còn chậm và chưa đồng bộ. Đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý văn hóa các cấp chưa tương xứng với yêu cầu, nhiệm vụ. Nguồn lực đầu tư cho văn hóa còn hạn hẹp, đầu tư dàn trải, hiệu quả thấp.
Thể chế, chính sách và nguồn lực cho văn hóa được giải phóng và thăng hoa
Đồng chí Nguyễn Trọng Nghĩa cho rằng, mặc dù văn hóa được xác định vừa là mục tiêu, vừa là động lực phát triển kinh tế-xã hội, nhưng trên thực tế, trong suy nghĩ và hành động, không ít tổ chức, cá nhân còn quá thiên lệch về kinh tế mà chưa xem trọng đúng mức văn hóa... vì vậy, cần tìm cách giải quyết, nhằm tiếp tục xây dựng, giữ gìn, chấn hưng và phát triển nền văn hóa của dân tộc.
Qua hơn 35 năm đổi mới, Đảng và Nhà nước đã không ngừng nâng cao tư duy lãnh đạo, năng lực quản lý nhằm phát huy cao độ tinh thần, sức sáng tạo của nhân dân, xây đắp nền văn hóa Việt Nam tốt đẹp, phong phú, giàu bản sắc.
Tuy nhiên, đồng chí Nguyễn Trọng Nghĩa cũng cho rằng trước những vấn đề mới, phức tạp từ bối cảnh, tình hình khách quan trong và ngoài nước cũng như những nhu cầu nội tại xuất phát từ chính đời sống văn hóa, đang đặt ra nhiều vấn đề đòi hỏi phải đổi mới mạnh mẽ, toàn diện việc xây dựng, ban hành và thực thi thể chế, chính sách và huy động nguồn lực, khắc phục những "điểm nghẽn", khơi thông "mạch nguồn" để dòng chảy văn hóa ngày càng lưu thông, phát triển.
Chủ trương, định hướng của Đảng cần được cụ thể hóa thành các giải pháp mạnh mẽ, tạo điều kiện nâng cao hiệu quả, tạo sức sống sinh động cho thể chế văn hóa; xây dựng chính sách, pháp luật văn hóa giàu tính thực tiễn, có tầm nhìn xa, qua đó phá vỡ rào cản, kích thích năng lực sáng tạo, giải phóng sức sản xuất, năng lực cạnh tranh, tạo động lực to lớn cho sự phát triển của văn hóa.
Theo đồng chí Nguyễn Trọng Nghĩa, bàn về thể chế, chính sách và nguồn lực, cũng chính là bàn về các giải pháp phát huy mối quan hệ biện chứng, sức mạnh gắn bó keo sơn giữa ý Đảng và lòng dân trong xây dựng và phát triển nền văn hóa xã hội chủ nghĩa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.
Chủ trương, đường lối của Đảng về xây dựng, phát triển văn hóa được kết tinh, tích lũy, bồi đắp lên qua sự nghiệp đấu tranh cách mạng gian khổ giành độc lập, gìn giữ và xây dựng đất nước những năm qua và định hướng phát triển đất nước, dựng xây xã hội chủ nghĩa những năm tới chính là nền tảng định hình, dẫn dắt công tác xây dựng, hoàn thiện thể chế, chính sách văn hóa.
Nguồn lực văn hóa giàu có và phong phú nhất đến từ nhân dân, mục tiêu xây dựng văn hóa hướng tới cũng chính là nhân dân, nhân dân là chủ thể hưởng thụ nhưng cũng là những người sáng tạo, xây dựng nên văn hóa. Nền văn hóa Việt Nam hiện đại là sự kiên trì và phát triển chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh lồng ghép, hòa quyện gắn bó máu thịt với nền tảng văn hóa sâu dày, bền vững, nhân văn, tốt đẹp của dân tộc, gắn kết với định hướng mang lại cuộc sống ấm no, hạnh phúc cho mỗi người dân. Thể chế, chính sách và nguồn lực cho văn hóa được giải phóng và thăng hoa trong mối quan hệ gắn bó chặt chẽ giữa lý luận của Đảng với tinh thần hướng tới nhân dân, tất cả vì nhân dân.
Để hoàn thiện thể chế, chính sách, phát huy nguồn lực xây dựng nền văn hóa Việt Nam "dân tộc, dân chủ, nhân văn và khoa học", đồng chí Nguyễn Trọng Nghĩa cho rằng, cần tiếp tục quán triệt sâu sắc, đầy đủ chủ trương, đường lối của Đảng về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam, nhất là các quan điểm được nêu trong Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng về xây dựng và phát huy giá trị văn hóa, sức mạnh con người Việt Nam; kết luận chỉ đạo quan trọng của đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng.
Xác định rõ, xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam là nhiệm vụ trọng tâm của các cấp ủy đảng, chính quyền và cả hệ thống chính trị. Gắn các mục tiêu, nhiệm vụ phát triển văn hóa và xây dựng con người với các mục tiêu, nhiệm vụ phát triển kinh tế-xã hội của từng ngành, vùng và địa phương, từng cơ quan, đơn vị.
"Trước yêu cầu của sự nghiệp đổi mới, văn hóa cần phải được xem là mục tiêu của mọi sự phát triển, với những chuyển động mạnh mẽ để hoàn thành sứ mệnh "soi đường cho quốc dân đi", góp phần đưa đất nước ta phát triển nhanh và bền vững. Do đó, công cuộc chấn hưng văn hóa dân tộc vừa là khát vọng nhưng đồng thời cũng là nhiệm vụ chính trị cấp thiết đặt ra hiện nay", đồng chí Nguyễn Trọng Nghĩa nhấn mạnh.
Để phát huy được sức mạnh, vai trò của văn hóa, thời gian tới, đồng chí Nguyễn Trọng Nghĩa đề nghị Quốc hội sớm ban hành Chương trình mục tiêu quốc gia về văn hóa; đồng thời, cùng với Chính phủ tiếp tục quan tâm, tăng mức đầu tư cho văn hóa trong tổng chi ngân sách nhà nước hằng năm, đảm bảo thực hiện đúng theo tinh thần Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, đó là: "Tăng đầu tư cho phát triển sự nghiệp văn hóa. Xây dựng, phát triển, tạo môi trường và điều kiện xã hội thuận lợi nhất để khơi dậy truyền thống yêu nước, niềm tự hào dân tộc, niềm tin, khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc; tài năng, trí tuệ, phẩm chất của con người Việt Nam là trung tâm, mục tiêu và động lực phát triển quan trọng nhất của đất nước".
