Hướng tới ngày Di sản Văn hóa Việt Nam (23/11), chiều 17/11, Trung tâm Lưu trữ quốc gia I (Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước) và Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế (UBND tỉnh Thừa Thiên Huế), phối hợp khai mạc không gian trưng bày “Châu bản triều Nguyễn - Ký ức một triều đại”.
Phát biểu tại lễ khai mạc, ông Đặng Thanh Tùng - Cục trưởng Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước - cho biết: Châu bản triều Nguyễn là một trong những Di sản đặc biệt của nhân loại. Bởi lẽ đây là các tài liệu hiếm hoi trên thế giới lưu giữ được rất nhiều bút tích trực tiếp của các Hoàng đế trên văn bản. Các bút phê này ngoài ý nghĩa về nội dung, thể hiện vai trò quyền lực của người đứng đầu đất nước, còn mang những giá trị nghệ thuật vô cùng đặc sắc.
Tại Lễ trao bằng Di sản tư liệu Châu bản triều Nguyễn năm 2014, TS. Katherine Muller Marin, lúc đó là Trưởng Đại diện Văn phòng UNESCO Việt Nam đã phát biểu “Tôi mong chờ sẽ là một trong những khách tham quan triển lãm Không gian Châu bản triều Nguyễn do Trung tâm Lưu trữ quốc gia I tổ chức. Đó sẽ là một cơ hội để rất nhiều người trên khắp đất nước Việt Nam, cũng như khách tham quan nước ngoài, hiểu biết hơn về những quyết sách quan trọng mà các vị Vua triều Nguyễn đã ban hành”. Và hôm nay, tại đây Không gian trưng bày Châu bản triều Nguyễn đã trở thành hiện thực, theo khuyến nghị của UNESCO. Đây cũng là mong muốn và trách nhiệm của Việt Nam đối với Di sản tư liệu của nhân loại.
Ông Đặng Thanh Tùng cũng cho biết, trong những năm gần đây, Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước đã tổ chức khá nhiều hoạt động trưng bày triển lãm, phát huy giá trị tài liệu lưu trữ. Tuy nhiên, đây là lần đầu tiên một trưng bày được thực hiện với sự tham gia phối hợp của nhiều đơn vị trong việc cung cấp hiện vật gốc cũng như hỗ trợ một số phần mềm công nghệ. Trưng bày lần này là sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, giữa trưng bày hiện vật gốc kết hợp với công nghệ trình chiếu. Đây cũng là một trong những bước đi đầu tiên mang tính thử nghiệm đối với trưng bày tài liệu lưu trữ tại Việt Nam.
Theo Ban Tổ chức, triều Nguyễn là triều đại quân chủ cuối cùng trong lịch sử Việt Nam đã để lại cho hậu thế nhiều di sản quý giá, trong đó có Châu bản. Đây là tài liệu hành chính gốc duy nhất ở Việt Nam, thuộc số ít trên thế giới còn lưu được bút tích phê duyệt trực tiếp của các hoàng đế trên văn bản. Với những giá trị đặc biệt về nội dung và hình thức, Châu bản triều Nguyễn đã được UNESCO vinh danh là Di sản tư liệu thế giới.
Trải qua 143 năm tồn tại (1802-1945), triều Nguyễn đã lưu dấu ấn trong lịch sử về thống nhất giang sơn, xác lập chủ quyền, quan hệ bang giao, kiến thiết kinh đô, văn hóa giáo dục, đời sống xã hội, thiết chế hành chính, chế định luật pháp, khoa cử thư tịch..., tất cả đều được phản ánh rõ nét qua Châu bản triều Nguyễn.
Từ những nội dung trên, trưng bày giới thiệu đến công chúng hàng trăm trang tài liệu đặc sắc được lựa chọn từ khối Châu bản triều Nguyễn-Di sản tư liệu thế giới và nhiều hiện vật tiêu biểu. Trong đó, nhiều văn bản quan trọng lần đầu tiên được công bố.
Châu bản triều Nguyễn là hệ thống văn bản hành chính được sản sinh trong quá trình hoạt động quản lý nhà nước của bộ máy chính quyền triều Nguyễn, bao gồm văn bản do các Hoàng đế ban hành và văn bản do các cơ quan trong hệ thống chính quyền đệ trình lên Hoàng đế phê duyệt bằng mực màu son đỏ. Hệ thống văn bản này được giao cho Nội các triều Nguyễn tập hợp và quản lý thống nhất thành một khối văn thư của triều đình.
Châu bản triều Nguyễn còn lại hiện nay gồm hơn 86.000 văn bản gốc của 11 triều vua nhà Nguyễn là Gia Long, Minh Mệnh, Thiệu Trị, Tự Đức, Kiến Phúc, Hàm Nghi, Đồng Khánh, Thành Thái, Duy Tân, Khải Định và Bảo Đại. Trong đó có 10 vị vua để lại bút tích phê duyệt bằng mực son trên văn bản. Hai triều Vua không có Châu bản là Dục Đức và Hiệp Hòa.
Đây là khối tài liệu gốc quý giá với thông tin có độ tin cậy cao, nội dung phản ánh hầu như mọi mặt xã hội Việt Nam dưới triều Nguyễn. Năm 2014, Châu bản triều Nguyễn được UNESCO vinh danh là Di sản tư liệu khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Năm 2017, Châu bản triều Nguyễn được UNESCO vinh danh là Di sản tư liệu thế giới.
