Xếp hạng 5 di tích quốc gia đặc biệt

Cụ thể, các di tích được xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt đợt này gồm:

1. Di tích kiến trúc nghệ thuật chùa Bối Khê (huyện Thanh Oai - thành phố Hà Nội).

2. Di tích kiến trúc nghệ thuật đền Xám (huyện Nam Trực - tỉnh Nam Định).

3. Di tích lịch sử Cụm di tích liên quan đến nhà Mạc ở Dương Kinh (huyện Kiến Thụy - thành phố Hải Phòng).

4. Di tích lịch sử Cụm di tích Từ Lương Xâm - Căn cứ bản doanh của Ngô Quyền năm 938 (quận Hải An - thành phố Hải Phòng).

5. Di tích kiến trúc nghệ thuật Tháp Bà Pô Nagar (thành phố Nha Trang - tỉnh Khánh Hòa).

Khu vực bảo vệ di tích được xác định theo Biên bản và Bản đồ các khu vực bảo vệ di tích trong hồ sơ.

Phó Thủ tướng giao Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Chủ tịch Ủy ban nhân dân các cấp nơi có di tích được xếp hạng nêu trên trong phạm vi nhiệm vụ và quyền hạn của mình thực hiện việc quản lý Nhà nước đối với di tích theo quy định của pháp luật về di sản văn hóa.

Di tích kiến trúc nghệ thuật chùa Bối Khê

Chùa Bối Khê có tên chữ là “Đại Bi tự” - một trong những ngôi chùa nổi tiếng trong vùng với không gian, cảnh quan rộng, thông thoáng, là ngôi già lam cổ tự được khởi dựng từ thời Trần trên bờ Đỗ Động giang. Chùa tọa lạc tại xã Tam Hưng - huyện Thanh Oai - thành phố Hà Nội.

Chùa tọa lạc theo thế “Phượng chủy”, nghĩa là ngôi chùa nằm gọn trên đầu con phượng như đang tung cánh: phía trước là cánh đồng và bãi đất trống cùng những cây cổ thụ và dòng Đỗ Động giang. Từ ngũ môn quan tới tam quan là cây cầu nhỏ vắt ngang trông tựa như mỏ phượng. Hai bên sườn Tam bảo là 2 giếng đá cổ trông tựa như đôi mắt; phần đất hình tam giác vắt sang làng Hưng Giáo (xã Tam Hưng) tựa đuôi cong.
 
Chùa Bối Khê có kết cấu “tiền phật, hậu thánh”, “nội công, ngoại quốc”, hướng Tây, bao gồm các hạng mục: đền Đức Ông, vườn tháp, ngũ môn quan, cầu gạch, tam quan, nhà bia - sắp lễ, chùa Phật (tiền đường, thiêu hương, thượng điện, tả - hữu hành lang); điện Thánh (đại bái, ống muống, hậu cung), nhà Tổ - nhà Mẫu và nhà khách.

Ngôi chùa còn giữ được khá nhiều dấu tích từ ngày khởi dựng. Đặc biệt, chùa còn bảo lưu được bệ đá hoa sen thời Trần, chim thần Garuda tạc bằng gỗ ở đầu đao thượng điện, chân đèn đá, tượng và gạch thời Mạc, tượng thời Lê có giá trị nghệ thuật rất cao. Đặc biệt, ở phần điện Thánh kết cấu theo kiểu chồng diêm 2 tầng, 8 mái đao cong được đón đỡ bởi hệ thống đấu cũng là một tuyệt tác của nghệ thuật tạo hình.

Chùa Bối Khê đã được công nhận là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia năm 1979. Ở chùa, hàng năm diễn ra lễ hội vào đầu mùa Xuân, diễn ra từ ngày 10 đến 12 tháng Giêng (âm lịch). Ngoài ra, tại chùa còn có lễ hội cầu mưa và tục kết chạ giữa hai làng Bối Khê và Tiên Lữ. 

Di tích kiến trúc nghệ thuật đền Xám

Theo thông tin từ bảo tàng Nam Định, Đền Xám hay còn gọi là đình Xám, đình Hát ở thôn Lạc Đạo, xã Hồng Quang, huyện Nam Trực, cách thành phố Nam Định khoảng 10km. Đền là nơi thờ Phụ dực quốc chính Thượng tướng quân Trần Minh Công (tên thật là Trần Lãm) - người đã góp công lớn giúp Đinh Bộ Lĩnh dẹp loạn 12 sứ quân, thống nhất đất nước.

Trải qua hơn 400 năm tồn tại, phát triển, Đền Xám từ quy mô nhỏ chỉ bao gồm một tòa kiến trúc chính là nơi thờ tự Trần Minh Công, trở thành ngôi đền có quy mô tương đối lớn với đầy đủ các hạng mục đảm nhiệm nhiều chức năng khác nhau, bao gồm cả chức năng của đền và của đình trong sinh hoạt làng xã.

Đền Xám có nhiều giá trị đặc sắc về kiến trúc và nghệ thuật, cho thấy quá trình chuyển biến, kết hợp của kiến trúc truyền thống trong lịch sử. Nếu như khu đền chính với cấu trúc 3 tòa hình chữ “工” (công) mang những nét tiêu biểu của kiến trúc ngôi đền truyền thống, thì sự xuất hiện của tòa đình Hát ở phía trước lại là sự kết hợp của phong cách kiến trúc truyền thống với kiến trúc, kỹ thuật hiện đại. Bố cục kiến trúc của đền ngày nay, là kết quả của nhiều lần xây dựng, tôn tạo và mang nhiều phong cách nghệ thuật trải dài suốt hơn 400 năm. Đền có quy mô kiến trúc tương đối lớn và đa dạng về hạng mục đảm nhiệm các chức năng khác nhau. Ngoài kiến trúc cổ kính, đặc sắc, Đền Xám còn lưu giữ nhiều di vật cổ có giá trị như: ngai thờ, nhang án, tượng thờ Trần Minh Công, chuông đồng,...

Đền Xám là một trong những di tích của tỉnh Nam Định được Bộ Văn hóa - Thông tin xếp hạng sớm nhất theo Quyết định số 29/QĐ-VH, ngày 13/01/1964. Đây cũng là một trong những di tích tiêu biểu của huyện Nam Trực, hàng năm thu hút nhiều khách thập phương đến tham quan, nhất là vào dịp tổ chức lễ hội truyền thống của địa phương vào ngày 17, 18, 19 tháng 8 âm lịch. Hội Đền Xám ngoài các màn rước kiệu, tế lễ long trọng còn có các cuộc thi đấu vật, bắt vịt, chọi gà, múa rối nước, đua thuyền,…

Di tích lịch sử Cụm di tích Từ Lương Xâm - Căn cứ bản doanh của Ngô Quyền năm 938

Cụm di tích Từ Lương Xâm - Căn cứ bản doanh của Ngô Quyền năm 938 tọa lạc tại phường Nam Hải, quận Hải An, thành phố Hải Phòng là nơi Đức vương Ngô Quyền đặt đại bản doanh trong cuộc chiến đấu chống quân xâm lược Nam Hán trên dòng sông Bạch Đằng lịch sử; cũng là nơi thờ tự sau khi ông qua đời và được các vương triều nối tiếp ban 25 đạo sắc chính và hơn 20 sắc phong. Di tích được xếp hạng di tích cấp quốc gia năm 1986. Lễ hội truyền thống Từ Lương Xâm được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2022.

Di tích lịch sử Cụm di tích liên quan đến nhà Mạc ở Dương Kinh

Cụm di tích liên quan đến nhà Mạc ở Dương Kinh, huyện Kiến Thụy - thành phố Hải Phòng gồm 5 di tích: Từ đường họ Mạc được xếp hạng là di tích cấp quốc gia năm 2002; Khu tưởng niệm các vua nhà Mạc được xếp hạng là di tích lịch sử cấp thành phố năm 2016; chùa Trà Phương được xếp hạng di tích cấp quốc gia năm 2007; chùa Nhân Trai được xếp hạng di tích cấp thành phố năm 2003; đền - chùa Hòa Liễu được xếp hạng di tích cấp quốc gia năm 1993. Cụm di tích không chỉ là nơi lưu giữ những di sản văn hóa quý báu của dân tộc mà còn là nơi để du khách tìm hiểu rõ nét hơn về quá khứ hào hùng của dân tộc ta xuyên suốt chiều dài lịch sử.

Di tích kiến trúc nghệ thuật Tháp Bà Pô Nagar

Tháp Bà Ponagar là quần thể khu đền tháp Chăm nằm trên đồi Cù Lao, nép mình bên dòng sông Cái Nha Trang, tọa lạc tại phường Vĩnh Phước, thành phố Nha Trang. Di tích có niên đại xây dựng khoảng từ thế kỷ thứ 8 đến thế kỷ 13, là công trình tiêu biểu về nghệ thuật kiến trúc của dân tộc Chăm. Năm 1979, Tháp Bà Ponagar được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa quốc gia.

Bên cạnh giá trị của di sản văn hóa vật thể của quần thể di tích, còn có giá trị văn hóa phi vật thể đặc sắc thông qua Lễ hội Tháp Bà Ponagar diễn ra hàng năm. Đây là lễ hội truyền thống lớn và nổi tiếng nhất của khu vực Nam Trung Bộ - Tây Nguyên, là dịp để cộng đồng cùng trở về với cội nguồn truyền thống văn hóa, vun đắp những giá trị tinh thần trong hành trình đi tới tương lai. Năm 2012, Lễ hội Tháp Bà Ponagar cũng được công nhận di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. 

Ngoài ra, các nhà khoa học cũng đánh giá cao những nét tiêu biểu như không gian cảnh quan đặc sắc, kiến trúc tương đối nguyên vẹn với 4 tòa tháp, khu vực Mandapa với 10 cột lớn phía trong và 12 cột nhỏ hình bát giác ở phía ngoài. Ở đây đang lưu giữ tượng nữ thần Ponagar bằng đá duy nhất ở Việt Nam, phù điêu hình lá đề “Shiva múa” ở tháp Đông Bắc,... 

Tháp Bà Ponagar có giá trị to lớn cả về mặt lịch sử, kiến trúc, nghệ thuật điêu khắc, văn hóa, lễ hội truyền thống…