Đánh giá 5 năm phát huy giá trị di sản Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt

Tham dự Hội nghị - Hội thảo có Thứ trưởng Hoàng Đạo Cương; lãnh đạo Sở VHTTDL, Sở VHTT các tỉnh, thành phố có di sản, các nhà nghiên cứu, các NNND, NNƯT thực hành di sản Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt...

Thu hút sự tham gia của nghệ nhân, cộng đồng

Phát biểu tại Hội nghị- Hội thảo, Thứ trưởng Hoàng Đạo Cương nhấn mạnh, thông qua việc tổ chức Hội nghị - Hội thảo đánh giá hiệu quả Chương trình hành động quốc gia bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt (giai đoạn 2017 - 2022) để từ đó, xác định phương hướng, nhiệm vụ, kế hoạch triển khai trong thời gian tới, nhằm tiếp tục triển khai Chương trình hành động quốc gia bảo vệ và phát huy giá trị Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt theo cam kết tại hồ sơ đề cử với UNESCO (giai đoạn 2023-2028).

Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt được UNESCO ghi danh vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại năm 2016. Năm 2017, tại Lễ đón Bằng của UNESCO ghi danh di sản, Bộ trưởng Bộ VHTTDL đã công bố Chương trình hành động quốc gia bảo vệ và phát huy giá trị di sản (giai đoạn 2017-2022) để các cơ quan, tổ chức và cá nhân liên quan ở các tỉnh/thành phố có di sản cụ thể hóa các nội dung trong Chương trình hành động và triển khai thực hiện.

Thứ trưởng nhấn mạnh: “Sau 5 năm, với nỗ lực của các cơ quan quản lý, cơ quan chuyên môn ở Trung ương và địa phương, đặc biệt là sự tham gia tích cực của các nghệ nhân, cộng đồng thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu đã giúp nâng cao giá trị của di sản trong đời sống cộng đồng và nhận được sự quan tâm của xã hội. Sự ghi nhận của xã hội đối với di sản Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt còn được thể hiện ở việc Nhà nước tôn vinh sự đóng góp của nghệ nhân đối với di sản văn hóa nước nhà bằng hình thức phong tặng danh hiệu NNND, NNƯT. Tính đến nay, qua 3 đợt xét tặng, đã có 6 NNND, 79 NNƯT được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu...”.

Tuy nhiên, theo Thứ trưởng, trên thực tế, việc thực hành, quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt vẫn để xảy ra những hiện tượng phản cảm, sai lệch với bản chất của di sản như: tổ chức hầu đồng không đúng không gian tâm linh, ở khu vực công cộng với tính chất một loại hình du lịch hay ca nhạc đường phố; sử dụng nhiều vàng mã và đồ lễ đắt tiền để chia, phát lộc trong lễ hầu đồng; có hiện tượng lợi dụng hầu đồng, lợi dụng niềm tin của nhân dân để trục lợi, kiếm tiền và làm ảnh hưởng đến đời sống tâm linh, tinh thần của cộng đồng…

Có những tổ chức, cá nhân lợi dụng danh hiệu của di sản để tổ chức các liên hoan, hội nghị, hội thảo, trình diễn di sản và kêu gọi sự đóng góp không dựa trên sự hiểu biết đầy đủ của cộng đồng chủ thể di sản cho các sự kiện này, cũng như việc trao tặng các giấy khen, giấy chứng nhận một cách tùy tiện. Điều này đã gây ra những xung đột trong cộng đồng chủ thể thực hành di sản và làm suy giảm giá trị, tính thiêng của di sản với tư cách một thực hành văn hóa mang tính chất tín ngưỡng, tâm linh.

Thứ trưởng đề nghị các nghệ nhân, Sở VHTTDL, Sở VHTT các tỉnh, thành phố có di sản, các nhà nghiên cứu cùng trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm trong công tác bảo vệ và phát huy giá trị Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt nhằm tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc trong quá trình triển khai Chương trình hành động quốc gia, những vấn đề trong quản lý di sản.

Thứ trưởng cũng yêu cầu tăng cường sự phối hợp giữa các địa phương cùng có chung di sản được ghi danh đối với những vấn đề liên quan đến thực hành di sản và cộng đồng chủ thể thực hành di sản, thu hút sự tham gia của nghệ nhân, cộng đồng chủ thể di sản vào quá trình bảo vệ và phát huy giá trị di sản Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt, đúng theo cam kết tại hồ sơ đề cử với UNESCO và ở các giai đoạn tiếp theo.

Tăng cường các giải pháp chấn chỉnh sai phạm

Báo cáo đánh giá hiệu quả thực hiện Chương trình hành động giai đoạn 2017-2022 của Cục Di sản Văn hóa cho biết, trong những năm qua, các tỉnh, thành phố có di sản đã nhanh chóng xây dựng, triển khai các nhiệm vụ, đề án, hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di sản Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt.

Tuy nhiên, qua thực tiễn và báo cáo của các tỉnh cho biết, công tác quản ý nhà nước về di sản này còn gặp nhiều khó khăn, thách thức. Một số vấn đề bộc lộ rõ nét như: nhận thức của công chúng, cộng đồng và một bộ phận cán bộ về di sản phi vật thể “Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” còn hạn chế. Hành lang pháp lý nhằm hướng dẫn, điều chỉnh hoạt động thực hành di sản còn thiếu và chưa cụ thể.

Đáng chú ý là vấn đề thực hành không đúng nguyên tắc (trang phục, bài bản và các yếu tố khác có liên quan); thực hành không đúng không gian; danh hiệu; các hoạt động giao lưu trình diễn tín ngưỡng ồ ạt, tùy tiện. Xuất hiện một số tổ chức tham gia vào các hoạt động liên quan tới di sản nhưng nặng về tính hình thức, không vì di sản, huy động đóng góp của các thanh đồng vào việc tổ chức thực hành di sản hoặc đóng góp để được tham gia các sự kiện liên quan mang nặng tính thương mại.

“Các hoạt động tiêu cực, không đúng nguyên tắc thực hành của di sản dẫn tới những nguy cơ như làm giảm tính thiêng, trần tục hóa tín ngưỡng, lãng phí tiền và một số tiêu cực xã hội khác, gây ra xung đột giữa các bản hội và cá nhân người thực hành di sản...”, báo cáo của Cục Di sản Văn hóa khẳng định.

Trên cơ sở thực trạng nói trên, Cục Di sản Văn hóa cũng nêu các giải pháp quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di sản.

Theo đó, các giải pháp được đề cập gồm: hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật quy định, hướng dẫn hoạt động quản lý, thực hành di sản văn hóa phi vật thể Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ. tăng cường công tác chỉ đạo, kiểm tra, giám sát, hướng dẫn thực hành di sản; ngăn chặn và kiên quyết xử lý vi phạm đối với các hành vi lợi dụng Thực hành Tín ngưỡng Thờ Mẫu để trục lợi, kiếm tiền; cố tình thay đổi hình thức diễn xướng và các yếu tố liên quan; lợi dụng niềm tin vào Tín ngưỡng Thờ Mẫu của người dân để tuyên truyền và cổ súy cho những hoạt động gây chia rẽ các thủ nhang, đồng đền, bản hội và làm ảnh hưởng đến đời sống tâm linh, tinh thần của cộng đồng tín đồ của Thực hành Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam phủ và của toàn xã hội.

Tiếp tục nghiên cứu, nhận diện, kiểm kê di sản để có những định hướng phát huy đúng đắn các giá trị di sản văn hóa trong đời sống xã hội, kiên quyết bài trừ những biểu hiện mê tín dị đoan, lệch lạc, thương mại hóa trong quá trình thực hiện tín ngưỡng. Bên cạnh đó, tổ chức bồi dưỡng, tập huấn, nâng cao năng lực về công tác quản lý nhà nước đối với di sản Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu cho cán bộ làm văn hóa các cấp; hướng dẫn về cách thức quản lý Nhà nước đối với Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu; quy định trách nhiệm của người đại diện cơ sở thờ Mẫu và tổ chức thực hành nghi lễ thờ Mẫu; tổ chức các lớp truyền dạy, thực hành di sản. Vinh danh, khen thưởng, động viên và khuyến khích nghệ nhân, người thực hành di sản, người có công bảo vệ và phát huy giá trị di sản.

Bên cạnh đó, tăng cường hoạt động tuyên truyền, quảng bá để các thầy đồng hiểu được những giá trị đúng đắn của Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu. Qua đó, trong quá trình hành nghề trung gian nối giữa Mẫu và những tín đồ của Mẫu, họ giữ được cái tâm trong sáng, giảm bớt việc đốt vàng mã, không "phán truyền" cho các con nhang đệ tử, lợi dụng việc thực hành di sản để kiếm tiền; không tự ý thay đổi, thêm bớt các yếu tố như trang phục, đồ lễ, diễn xướng... góp phần gìn giữ giá trị đích thực của di sản.

"Việc tuyên truyền, phổ biến kiến thức về Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu nói chung và hầu đồng nói riêng để cộng đồng, công chúng có những tri thức, hiểu biết khoa học về di sản, từ đó, chủ động tham gia vào quá trình bảo tồn và phát huy, kế thừa và phát triển di sản một cách đúng đắn"- Cục Di sản văn hóa cho biết.